Erzurum´da kurban bayramı adetleri, tören ve uygulamaları, bayram adetleri?
-BAYRAM ÖZEL-
Sinan AYDIN
Erzurum´da değişmeyen tek gelenek kurban bayramı adetleridir. Gazeteniz Günebakış´ın bayram tadında haberler bölümünde, bu kez bu gelenekleri haberleştirdik. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi öğretim üyelerinden Dr. Lütfü Sezen´in derlemelerine göre, kurban kesilerek bayram edilmesi olayı, insanlık tarihi kadar eskidir. Türk halkı bu geleneği İslâmiyet öncesi ve sonrası, büyük bir titizlikle devam ettirmiştir. İnsanlığın ortak değerleri gibi ortak gelenekleri de vardır. Evlenme, düğün, bayram, ibadet, kurban vb. bunlardandır. Tarih boyunca bütün toplumlar kurban kesmişlerdir. İslâmiyet, kurban etmek gibi derin ve köklü bir arzuyu insan hayatından söküp atmak yerine, ona yeni bir yön vermeyi, onu insanlığın yararlanabileceği bir görev haline getirmeyi esas almıştır. Bir yandan da yoksul grupların himayelerine yaramak suretiyle sosyal bir yardım kurumu olarak rol oynamaktadır. ?Kurban kesmek, Hanefi mezhebine bağlı olanlarca vacip, diğer mezhep mensupları için sünnet olan bir ibadettir.?
ERZURUM´DA KURBAN BAYRAMI TÖREN VE UYGULAMALARI
İslâmî kurallara göre kurbanlığa; kesilmeden önce iyi muamele etmek, ot ve su vermek gerekir. Kesilmeye götürülürken gözleri temiz bir tülbentle bağlanır; özenle ve eziyet etmeden kesim mahalline götürülür. Kesilirken kullanılan bıçak keskin olmalı, hayvana fazla eziyet verilmemelidir. Kurbanlık bayram namazı dönüşü kıbleye doğru yatırıldıktan sonra ?Bismillah, Allah-u Ekber? diye tekbir getirilerek kesilir. Kurban sahibi kurbanlığı kendisi kesemiyorsa, kesene vekâlet verir. Kurban kesildikten sonra sahibinin iki rekât şükür namazı kılması âdettendir. Erzurum´da kurban eti üç parçaya ayrılarak bir payı fakirlere, bir payı akraba ve komşulara dağıtılır. Geriye kalan bir pay da evde yenir. Kurbanlığın büyüklüğü ve kesen ailenin ekonomik durumuna göre; kurban etinin tamamının veya çok az bir kısmının dağıtılması gibi farklı uygulamalara da rastlanılmaktadır.
KURBAN ETİ REDDEDİLMEZ
Zengin veya fakir hiç kimse gönderilen kurban etini reddetmez. ?Allah kabul etsin? diyerek alır. Hali vakti yerinde olanların kurban kesmemesi hoş karşılanmaz. Yörede kurbanlık olarak daha çok sığır cinsinden hayvanlar tercih edilir. Koyun ve keçi de kurbanlıklar arasında yer almaktadır. Kurban kesilecek hayvanın besili ve özürsüz olmasına dikkat edilir. Erzurum halkı kurban derisini genellikle hayır kurumlarına verir. Derinin satılıp bedelinin sadaka olarak verildiği de olur. Kurban çoğunlukla bayramın birinci günü kesilir. Fakat çeşitli nedenlerle gecikme olması durumunda, bayramın üçüncü günü akşamına kadar kesilebilmektedir.
HASTA VE YAŞLILARDAN ZİYARET BEKLENMEZ
Erzurum´da kurban kesme ve dağıtma işi bittikten sonra akraba ve komşu ziyaretleri başlar. Öncelikle yaşlılar, hastalar ve bayram öncesi evlerinden cenaze çıkmış olan taziye sahipleri ziyaret edilir. Ziyaret edilenler de karşılık verirler. Hasta ve yaşlı olanların ziyaretlere karşılık vermeleri beklenilmez. Karşılıklı ziyaretler bayramın dördüncü gününe kadar devam eder. Erzurum´da nişanlı olan kızlara dinî bayramlarda erkek evi tarafından alınan giyecek, yiyecek, altın ve çeşitli hediyeler gönderilir. Kurban bayramında ise nişanlı kıza altın ve kurbanlık koç gönderme geleneği bütün canlılığı ile devam etmektedir. Kurbanlık koç gelin arabası gibi süslenerek gönderilir. Damat tarafının ekonomik gücüne göre geline alınmış olan altın, bilezik veya beşibirlik (beşibiryerde) koçun alnına takılır.