Vehtan GÜVEN


ERZURUM’UN MANEVİ MİMARLARINDAN 18. YY’IN ÜNLÜ BİLİM ADAMI VE MUTASAVVIFI İBRAHİM HAKKI HAZRETLERİ VE MARİFETNAMEDEN İNCİLER

.


Erzurum’un Hasankale’de 18 Mayıs 1703 yılında doğmuştur. Erzurumlu İbrahim Hakkı olarak
tanınmıştır. Mutasavvıf, alim ve sosyologdur. Annesi Hanifi hatunun soyunun peygamberimize
dayandığı rivayet edilmektedir. İbrahim hakkının babası eşinin ölümünün ardından Siirt’in tilloya
giderek İsmail fakirullah’ın tarikatına katılmıştır. İbrahim hakkı 9-10 yaşlarında amcasıyla birlikte
babasının yanına tilloya gitmiştir. 18. Yy İslam kültürünün Osmanlıdaki son temsilcilerinden biri
olmuştur. İbrahim hakkı 22 Haziran 1980 tarihinde vefat etmiş ve Siirt’in tilloya ilçesine
defnedilmiştir.
Divan ve Marifetnamesi en önemli eseridir. Marifetname halkın anlayacağı bir biçimde yazmış
tasavvuf, astronomi ve fen bilimlerini kapsayan birçok konuya yer vermiştir. Marifetname 1757
yılında tamamlanmış ansiklopedi türünde bir eserdir. 600 sayfa olan eser, 400 farklı kitaptan
yararlanarak yazılmıştır. İstanbul ve mısırda basılmış Arapçadan Farsçaya çevrilmiştir. Bir önsöz 3
büyük bölümden oluşmuştur.

İBRAHİM HAKKI HAZRETLERİNİN OĞULLARI ŞAKİR İLE ZAKİRİN HİKAYESİ

Erzurumlu İbrahim Hakkı Hazretleri’nin Şakir ve Zakir adında iki oğlu vardır.Zakir adi gibi
sürekli hakki zikirle meşgul Salih bir evlattır. Şakir ise meyhaneden çıkmayan, ayık
dolaşmayan biridir.
Bir gün İbrahim Hakkı Hazretleri Zakir'i alır yanına birlikte bir yere gideceklerini söyler.
Giderlerken bir meyhanenin önünde Zakir'e beklemesini söyler, içeri girer. Oğlu Şakir masa
başında sızmıştır. Meyhaneciye, oğlunun ne kadar borcu olduğu sorar ve tüm borcu kapatır,
dışarı çıkar ve Zakir’le yola devam ederler. Babasının meyhaneden çıkmasının ardından Şakir
uyanır, içtiklerinin borcunu ödeyip kalkacaktır. Meyhaneci, Şakir’e "borcun yok, baban
ödedi" dediğinde, müthiş biri haya duygusu kaplar benliğini ve pelerine düşer. İbrahim Hakkı
Hazretleri ve Zakir bir uçurumun kenarındadır ve babası oğluna: Kırklardan biri vefat etti,
atla, kırklara karışasın, der. Zakir, onca ilme ve babasına duyduğu saygıya rağmen bir an
tereddüt eder ve atlayamaz. Tam o anda Şakir uçurumun kenarına gelir, hakkını helal et baba,
bismillah, der atlar ve Kırklara karışır...
Zakir'in şaşkınlığı arasında, Erzurumlu İbrahim Hakkı Hazretleri o meşhur sözünü söyler:
Harabat ehlini hor görme Zakir, Defineye malik viraneler var...
Hakki gel sırrını eyleme zahir,
Olmak ister isen bu yolda mahir,
Harabat ehlini hor görme Şakir,
Defineye malik viraneler var.

İBRAHİM HAKKININ DİVANINDAN ALINAN KISA KESİTLER

Halk şerleri hayreyler
Zannetme ki gayreyler
Ârif ânı seyreyler
Mevlâ görelim n’eyler
N’eylerse güzel eyler.
Deme şu niçin şöyle
Yerincedir o öyle
Bak sonunu seyreyle
Mevlâ görelim n’eyler
N’eylerse güzel eyler.
Bir işi murâd etme
Olduysa inâd etme
Hakk'dandır o reddetme
Mevlâ görelim n'eyler
N'eylerse güzel eyler
Hiç kimseye hor bakma
İncitme gönül yıkma
Sen nefsine yan çıkma
Mevlâ görelim n'eyler
N'eylerse güzel eyler
Nâçâr kalacak yerde
Nâgâh açar ol perde
Dermân eder ol derde
Mevlâ görelim n'eyler
N'eylerse güzel eyler

MARİFETNAMEDEN İNCİLER

İnsanın Bedeninde Bulunan Azaların Ahlâka Uygun Olmayan Durumları
Kulak
 Konuşulması uygun olmayan sözleri dinlemek.
 Konuşulanları konuşandan habersiz dinlemek.
 Kur’an’ı ve hutbeyi dinlememek.
Göz
 Kasten namahreme, yabancı kadınlara bakmak.
 Fakir ve zayıflara hakaret gözüyle bakmak.
 Açıkça günah işleyenlere zaruretsiz bakmak

Dil
 Küfür olan sözler söylemek.
 Yanlış sözler söylemeyi adet edinmek.
 Yalan söylemek.
 Koğuculuk yapmak.
El
 Haksız yere bir kimseyi öldürmek.
 Bir kimseyi yaralamak.
 Hırsızlık yapmak.
 Hayvanlara eziyet etmek.
Karın
 Zaruretsiz haram yemek.
 Doyduktan sonra yemeye devam etmek.
 Bedene zarar verecek şeyleri yemek ve içmek.
 Kabristanda yemek yemek.
Ayak
 Günah işlenen yere gitmek.
 Anne, baba ve eşinden izinsiz savaşa gitmek.
 Başkasının mülküne izinsiz girmek.
 Kabirler üzerinde yürümek.
Her Müslümanın okuması, dersler çıkarması gereken bir baş ucu kitabıdır. Sizlere bu kitap
hakkında kısa bilgiler vermeye çalıştım. Hayatınıza ışık tutması temennisiyle.
Bir sonraki köşe yazısında görüşmek dileğiyle. Esen kalın!