Tarihimizde pek çok acı olay yaşadık. Bu olayların en acılılarından biri 1877-1878 Osmanlı-Rus harbidir. Buna Halk arasında 93 Harbi denir.
Savaş 24 Nisan 1877 yılında başlamış ve Kasım 1877’de sona ermiştir. Ayestefenos anlaşması peşine Berlin anlaşmasıyla nihai hale gelmiş Ruslar batıda Yeşilköy’e, doğuda Erzurum’a kadar geldiler.
Erzurum 1877 Kasımında askeri olarak alınamadı ama Ayestefenos anlaşması sonucu Ruslara verildi. Bu tarihten sonra Eylül 1878 yılına kadar işgal devam etti. İşte o acılı günlerde Türk tarafından yazılmış özellikle şehirle ilgili bilgi olmamasına karşılık Rus İşgal valisi Tümgeneral Sergey ve Eşi Varvara Duhovskaya Erzurum anılarını kaleme almışlardı. Rus ve İngiliz gazetelerinde yazılan bu metinler Azerbaycanlı Halil Necefoğlu tarafından Rusçadan tercüme edilmiş, İngilizce asıllarından hemşerimiz Dr. Sıtkı Yılmaz Kuşkay tercüme ederek Dergâh Yayınları tarafından yayınlanmıştır.
93 Harbiyle ilgili bilgiler Mehmet Arif Bey tarafından kaleme alınan “Başımıza Gelenler” adlı kitapta anlatılmıştı. Yine Dr. Caharles Rayn tarafından kaleme alınan Plevne’den Erzurum’a adlı kitabı yaşanan dramı net olarak vermektedir.
93 Harbinin Teftiş Raporu Seryaver Mehmet Emin Paşanın Emir Subayı Yüzbaşı Faik Bey tarafından kaleme alınmış, İbrahim Yıldırım Bey tarafından hazırlanarak okuyucuyla buluşması sağlanmıştı. Bu üç eser savaş öncesi ve savaş günlerini içine almakla birlikte savaş sonu yaşanan acılar yoktu. Dr. Yılmaz Kuşkay Beyin hazırladığı kitap ise işgal günlerini anlatmakta tarihe ışık tutmaktadır.
Osmanlı Devleti Kafkas Cephesinde Batum, Kars, Oltu ve Ardahan’ı kaybetti. Berlin anlaşmasıyla Erzurum Doğu Beyazıt ve Eleşkirt’i geri aldı. Özellikle kış şartları ve tifüs salgını yüzünden Rus ve Osmanlı Devletinin Kafkas Cephesindeki asker kayıplarını artırdı. Ruslar Loris Melikov, Herman, Şelkovnikov gibi ünlü komutanlarını kaybettiler. Aziziye destanı ve salgın Rusların daha ileri gitmesine engel olurken o kış 12 binden fazla sivil Müslüman Türkün ölmesiyle sonuçlanıyordu.
Osmanlı devleti savaş sonucu toprak, asker ve ekonomik kayıplarının yanında muhaceret sonucunda çok sayıda insanını yollarda, kaybetti. Yedi ay süren işgal süresinde binlerce sivil insanda tifüs ve başka nedenlerden hayatını kaybetti.
Kitap okunduğunda o acılı işgal yılları ve Türk Milletinin neler çektiğini öğrenecek ve savaşın acılarını yüreğinizde hissedeceksiniz. Bu dört kitabı birlikte okuyup anlayıp Türk Milletinin acılarını ve neden mağlup olduğunu daha iyi anlayacaksınız.
