-ÖZEL-

Sinan AYDIN

Baharın başlangıcı olarak kabul edilen ve bahar bayramı olarak adlandırılan 21 Mart Nevruz bayramı, bu yıl koronavirüs salgını nedeniyle kutlanamadı. Kültürümüzde önemli bir yeri olan nevruz bayramı ve Erzurum adetleri ile ilgili Atatürk Üniversitesi kazım Karabekir Fakültesi Öğretim Üyesi Lütfi Sezen´in araştırmasını, okuyucuları9mız için haberleştirdik.  Türklerde yılbaşı ilkbaharda, gece gündüzün eşit olduğu 21 Mart günüdür. Türk topluluklarında; ?Nevruz?, ?Noruz?, ?Navriz?, ?Ergenekon?, ?Bozkurt?. ?Çağan? gibi adlarla kutlanan bu bayramlarla ilgili olarak çeşitli uygulamalara başvurulmuştur.

TÜRKLERDE NEVRUZ

Divanü Lügati´t Türk´te; Oniki Hayvanlı Türk Takvimi´nde yılbaşı 21 Mart günü, yani Nevruz´dur. Türkler bu güne ?yeni gün? de demektedirler. Kırgızlar´da Nevruz gününün Mart ayında olduğu ve yeni yılın ilk günü anlamına geldiği ifade edilmektedir. Uygur Türkleri yeni yılın ilk ayına ?Aramay? veya ?ram? adını vermektedirler. Bu, Altınordu yarlıklarında muharrem ayı karşılığında kullanılmaktadır. Çuvaş Türkleri´nde de ?Navrus? ?Novruz Oyıx? mart ayında olup, yeni yılın ilk günü anlamına gelmektedir. Koç burcunun (21 Mart-20 Nisan) ilkbaharın başlangıcı olduğu Kutadgu Bilig´de belirtilmektedir. Orta Asya toplulukları ile İranlılar arasında ortak bir kültür unsuru olarak görülen Nevruz törenleri, Türklerde bir tabiat, varoluş, diriliş bayramı olarak nitelendirilmektedir.

GÜNEŞİN KOÇ BURCUNA GİRDİĞİ GÜN OLAN NEVRUZ

Nevruz Rumî 6, Miladî 22 Mart´a rastlamaktadır. Şii, Alevi ve Bektaşî Türk topluluklarında olduğu kadar Sünni Türkler´de de Nevruz, ?Nevruz-Sultanı? ?Sultan Nevruz? adlarıyla bilinmektedir. Orta Asya Türk topluluklarından olan Kazak, Kırgız ve Tatarlar´da ?Sultan Neruz? ?Sultan Noruz? Batı Trakya Türkleri´nde ?Sultan Nevriz? şeklinde adlandırılan bu gün, gerek Anadolu´da, gerek Anadolu dışında ?mart dokuzu? olarak kutlanmaktadır. Nevruz geleneği doğrudan doğruya Türklerin Ergenekon destanı ile ilgilidir. Türklerin Ergenekon´dan çıktığı gün, Nevruz günü olarak kabul edilmektedir. Ebulgazi Bahadır Han, Şecere-i Terakime´de bunu teyid etmekte ve daha sonraları Türk hükümdarlarının bu günü kızgın ateşte kızdırılan bir demir parçasını örs üzerinde döverek kutladıklarını kaydetmektedir.

FARSÇADA DA NEVRUZ YILIN İLK GÜNÜ MANASINDA KULLANILIR.

Nev: yeni, İlk, ruz: gün demektir. Güneşin koç burcuna girdiği ve ilkbaharın başladığı gün olarak kabul edilir. Eski İran´da yılbaşı 22 Mart´tı. Burçların değişmesi ve baharın gelişi sebebiyle bu dönemde, yeryüzünde bir bolluk başlar. Taşıdığı ısıtıcı güç dolayısıyla eski İranlılar güneş ve ateşi, kutsal sayarlardı. Güneşin sıcaklığının hissedilmeye başlandığı ilkbahar günlerinde, büyük din törenleri düzenlenir, eğlence ve şenliklerle yeni yıl kutlanırdı. İranlılar İslâm dinini kabul ettikten sonra da bu eski inanç ve geleneklerini bırakmadılar. Nevruz, Anadolu ve İran dışında; Azerbaycan, Irak, Mısır, Suriye vb. ülkelerde de bir bahar bayramı olarak kutlanmaktadır.

ERZURUM ADETLERİ?

Nevruz günü Hz. Adem´in yaratıldığı, Nuh´un gemisinin karaya vurduğu, Hz. Ali´nin halife olduğu veya doğduğu gün olarak kabul edilir. Bu gece bütün canlıların Allah´a secde ettiğine inanılır. Nevruz, Hz. Ali´nin halife olduğu gün olarak kabul edilen yörelerde dört aşamada kutlanır. Nevruz´dan önceki çarşamba gecesi damlarda ateş yakılır. Bu Hz. Ali´nin savaşa gidişini simgeler. Ertesi güne ?ölü bayramı? adı verilir. Bu günde, yoksullara ve çocuklara helva, meyve, çerez ve çeşitli yiyecekler dağıtılır, mevlit okutulur, ölülerin mezarları ziyaret edilir. Yiyeceklerin bir bölümü de; ziyaret edilen mezarların üzerine serpilir. Nevruz´dan önceki gün ?ihya gözetme? adını alır. Bu gün, Hz.Hüseyin´in ölümüne yas tutulur. Yas sırasında; ağıtlar yakılır, maniler söylenir, ayrıca oruç tutulur. Nevruz günü ise, kırlara çıkılıp topluca yemekler yenir, eğlenceler düzenlenir.

Erzurum´da Nevruz

Nevruz günü, Erzurum yöresinde eskiden ?Yumurta yeme günü? olarak kutlanırdı. Kırlara çıkılıp topluca yemekler yenir, eğlenceler düzenlenir. Sofrada mutlaka taze yumurta bulundurulurdu.

(Dr. Lütfü Sezen, Erzurum Folkloru 3. Baskı | 200)