Dede Korkut Oğuznameleri´nde Ban Hisarı Olarak Geçen Penek Kilisesi, yerli ve yabancı turistlerin ilgisini bekliyor.
Sinan AYDIN
Erzurum´da bulunan Penek Kilisesi tarihçe olarak 10. yüzyılda, yöre hâkimiyetini elinde bulunduran Gürcüler tarafından yaptırılmıştır. Şenkaya / Bana (Penek) Köyü Kilisesi, Oltu´dan Şenkaya´ya giden yolun yaklaşık 35. kilometresinde bulunuyor. Turist ziyaretçilvrini bekleyen Penek Kilisesi, Şenkaya´ya bağlı Penek Köyü´nde, dere aşırı kuzeyde, bir tepe üstünde bulunmaktadır. Tarihçe olarak 10. yüzyılda, yöre hâkimiyetini elinde bulunduran Gürcüler tarafından yaptırılmıştır. 19. yüzyılda depremde çökmüş olan yapı, oldukça haraptır.
BAN HİSARI OLARAK GEÇER
Dede Korkut Oğuznameleri´nde Ban Hisarı olarak geçen kilise, halk arasında büyüklüğünden dolayı "Kale" olarak anılmaktadır. X. yüzyılda Bana Kilisesi, Gürcüler tarafından Episkoposluk merkezi olarak kullanılmıştır. Bugün oldukça harap durumdaki kiliseden günümüze apsis bölümü ile dehlizlerin bir kısmı gelebilmiştir. Kilise; üç basamaklı, dairevi bir platform üzerine dıştan yuvarlak, içten tetrakonkos planlı ve büyük programlı olarak inşa edilmiştir. Dört yöne uzanan haçın kolları, yarım yuvarlak şekilde sonlanırken, naos bölümünün üzeri kubbe ile örtülüdür. Merkez kubbe, ortada haçın dört köşesine yerleştirilmiş payeler üzerine oturtulmuştur.
GAGİK I. KİLİSESİNİ HATIRLATIR
Haçın kolları arasında oluşan boşluklar, doğu yönlerinde küçük nişler bulunan köşe hücreleri olarak değerlendirilmiştir. Büyüklük ve plan bakımından Ani´de 1000 yılında tamamlanmış Gagik I. Kilisesini hatırlatır. Üç katlı beden duvarlarından altta, dairesel bölüm üzerine kadar devam eden birinci kat, sonra daralan ikinci köşe hücreleri ile haç planının üzerini örten ikinci kat ve orta alandaki üçüncü katı örten kubbeye kadar kademeli bir yükseklik meydana getirdiği anlaşılmaktadır. Büyüklük ve plan bakımından Ani´de 1000 yılında tamamlanmış Gagik I. Kilisesini hatırlatan bu yapıda, üç yöne açılan kapı aralarını dolaşan bir de dehliz bulunmaktadır.
DUVAR ARALARINDA AHŞAP HATILLARIN VARLIĞI DIKKAT ÇEKMEKTEDIR
Benzer bir plan Ermenistan´da Zwartnota Kilisesi´nde de görülmektedir. Yuvarlak planlı dış duvarların yüzeyi, fazla derin olmayan yirmi sekiz kemerle hareketlendirilmiştir. Her kemer arasındaki mazgal pencere ile dehliz kısmı aydınlatılmaktadır. Duvar aralarinda ahşap hatillarin varlığı dikkat çekmektedir. Kilise, düzgün kesme taş malzeme kullanılarak inşa edilmiştir. Dolgu olarak, moloz taş malzeme görülmektedir.