Sinan AYDIN

Eski bir Türk yurdu olan farklı, kültür ve medeniyetlerin harmanlandığı Erzurum'un Uzundere ilçesinde, 'Uzundere Evleri' diye adlandırılan evlerin yapı biçimleri hayran bırakıyor. Çok eski olan Uzundere evleri, tarihe de meydan okuyor. O dönemin yerel araç ve gereçler ile taş, toprak ve ahşaptan yapılmış olan eski evler, bölgeye gelen yerli ve yabancı turistleri dahi kendilerine hayran bırakıyor.

UZUNDERE İLÇESİNİN TARİHÇESİ

Uzundere ilçesinin tarihçesi şöyle: Uzundere, Erzurum ilinin ilçesidir. Eskiden Tortum ilçesine bağlı bucak merkezi olan Uzundere, 1987 yılında ilçe olmuştur. Tortum Gölü ve Tortum Şelalesi, bu ilçe sınırları içerisindedir. Nüfusunun büyük bölümünü Kıpçak, Ahıska Türkleri ve Hemşinliler oluşturur. İlçe; Yusufeli, Tortum, Oltu ilçeleri ile komşudur. İlçe, 3000 yıllık bir tarihi geçmişe sahip olup, Uzundere ilçesi tarih içerisinde Hititler, İskitler, Sakalar, Persler,Doğu Roma, Sasaniler, Bagratlı Krallığı, Vaspuragan Krallığı ve Osmanlı Devleti gibi devletlerin hakimiyeti altında kalmıştır. Kanuni Sultan Süleyman döneminde Osmanlı Devleti hakimiyetine girmiştir. Uzundere, Erzurum ilinin kuzey kesiminde yer almaktadır. Tarihte Roma, Ermeni ve Gürcü medeniyetlerinin hakimiyeti altına giren ilçe 1458 yılında Akkoyunlu devletinin ve 1549 yılında tamamen Osmanlı hakimiyetine geçmiştir.

SAKİN KENT UNVANINA SAHİP BİR İLÇE

Uzundere İlçesi, Mart 2016 yılında sakin kent unvanına sahip olmuştur. Cittaslow hareketi ile 1999’da İtalya’da başlayan sakin kent hareketi, toplumların sahip olduğu geleneksel değerlerin küresel güçler tarafından standartlaştırılmasına ve çevresel değerlerin kaybolmasına tepki olarak doğmuştur. Uzundere, Doğu Anadolu Bölgesinin Doğu Karadeniz Bölgesi sınırında yer alan bir ilçedir. Kurulduğu vadi tabanından dolayı özellikle sonbahar ve kış aylalarında mikro klima iklim özelliği göstermekte olup, özellikle vadinin derin yerlerinde Karadeniz iklimi hakimdir. Uzundere ekonomik olarak tarım sektörünün hâlâ canlılığını koruduğu bir ilçedir. Bununla beraber İlçede hayvancılıkta kayda değer bir ekonomik kaynak durumundadır. İlçede yakın komşusu Tortum gibi meyve bahçeleri, tahıl tarımı, organik bal üretimi, dut pekmezi, pestil ve köme üretimi yapılan küçük ölçekli işletmeler dikkat çekicidir.

GÜRCÜ MİMARİSİNİN ETKİLERİ GÖZLENİYOR

Kuzey havzasında yer alışı dolayısıyla Tortum ile beraber tarihi bakımdan Gürcü mimarisinin etkileri de gözlenen Uzundere yer almış olduğu havza dolayımında Karadeniz kültürü ile bir geçiş ve kaynaşma noktasında olup mutfaktan halk oyunlarına, folklör ve müziğe kadar genişleyen kadim Anadolu kültür zenginliğine sahiptir. Erzurum Barları arasında sayılan Uzundere Barı ise Uzundere kültürünün katılımcı ve zenginleştirici içeriğini gösterir.

Uzundere’de Tarihi ve Doğal Mekanlar Başlıca Şöyledir;

Öşvank Kilisesi: Gürcü yapısı olup, yörede Gürcülerin hakim olduğu dönemde inşa edilmiştir. Taş İşçiliği ve mimarisi göz alıcıdır. Son dönemlerde Gürcistan ile yapılan Uluslararası anlaşmalar çerçevesinde restorasyon hazırlıkları süren kilisenin 958-966 yıllar arasında Gürcü Kralı Adarnesi III’ün oğulları Bagrat ve Davit tarafından yaptırıldığı bilgisi mevcuttur. Çamlıyamaç köyündedir.

Tortum Gölü ve Şelale: 1700’lü yılların ortalarında bugünkü Balıklı Köyü batısında bulunan bir dağın heyelan sonucu Tortum çayının önünü kapatmasıyla oluşmuş bir göldür. Şelale Tortum Gölü’nün döküldüğü akar yatağa yakın dirençli kireçtaşı katmanları üzerinden geçmekte ve 22 metrelik genişlikle 48 metre yükseklikten düşerek üstte gökkuşağı, altta yöre halkının ifadesiyle koca bir dev kazanı meydana getirmektedir. Tortum gölü bir doğal anıtttır.

Köttek Mağarası: İlçe merkezinde vadiye yakın sarp kayalıklar içinde bir oyuk biçimindedir. Ayrıca ilçede görmeye değer eski otantik biçimli ambar ve eyvanlar bulunan Uzundere Evleri, Ziyarettepe, Kemerlidağ, Murat Efendi gibi ziyaret makam ve mekanları ile Altınçanak Köyünde koç ve koyun resimleri olan ve ayrıca koç ve koyun şeklinde olup Akkoyunlu dönemine ait olduğu söylenen mezar taşları, Zugar Mesire yeri bulunmaktadır.