II. Abdülhamit'in Ölümünün 106. Yılı bu nedenle konuyla ilgili özellikle eğitim alanında yapılan eserleri paylaşarak doğru bilgi oluşturmak istedim. Padişahın Erzurum’da yaptırdığı mektepler önemli bir veri oluşturmaktadır.
Cülus-u Hümayun-u Hazret-i Padişah-i Yevm-i Mes’ud’dan Beri Küşad Olunan Mekatib
Mülahazat Miktar-ı Masrafı Kuruş Tarih-i küşadı Mektebin bulunduğu Mevki Mekatib derecesi Kaza Liva
Maarif sancağından 5000 kuruş 645. 000 1304 Yeni Kapı İdadi Erzurum
Maarif Sancağından 7500 kuruş 12. 500 1306 Yoncalığı Süfla Mah. İnas Rüştiyesi.
İane 8000 1312 Kasabada Rüştiye Kiskim “
İane 1298 Kuyumcular arkasında İptidai Erzurum “
“ 1315 Ahmet Paşa Mah. “ “ “
“ 1315 Aşkale Nahiyesinde “ “ “
“ 1314 Ilıca Nah. “ “ “
“ 1314 Ovacık Nah. İptidai “ “
“ 1314 Rüştiye civarında “ Bayburt “
“ 1314 Zahit Efendi Mah. “ “ “
“ 1313 Pulur Nah. “ “ “
“ 1313 Masad Namı diğer örek “ “ “
“ 1313 Hart Mah “ “ “
“ 1315 Veli Baba Nah. “ Pasinler “
“ 1315 Horasan Nah. “ “ “
“ 1314 Merkezi Kazada “ İspir “
“ 1314 Salaçor Nah. “ “ “
“ 1314 Norgah Nah. “ “ “
“ 1313 Merkezi Kaza “ Namrevan “
“ 1314 Ardos Nah. “ “ “
“ 1314 Merkezi Kaza “ Kiskim “
“ 1315 Ögdem Nah. “ “ “
“ 1314 Erkinis Nah “ “ “
“ 1314 Merkezi Kaza “ Tercan “
“ 1315 Manas Nah. “ “ “
“ 1314 Karakulak Nah. “ “ “
“ 1314 Merkezi Kaza “ Tortum “
“ 1314 Merkezi Kaza “ Kiğı “
Misyoner ve azınlıklarda kendi imkanlarıyla bu okulları yaptırmışlardı.Aynı dönemde Rumlara ait iptidai mektep, Rüştiye ve idadi bulunmaktaydı. Fransız misyonerlere ait iptidai mektep, Rüştiye ve kız ve erkek İdadisi vardı. Amerikalı misyonerlere ait anaokulu, iptidai mektep, Rüştiye, Kız ve erkek idadi, Hınıs’ta 7, Kığıda 7, Pasinlerde 2 ve diğer yerlerdeki mekteplerin toplamı 30 idi. İranlılara ait bir iptidai mektep bulunmaktaydı.
Ermeni vatandaşlara ait 187 iptidai, rüştiye ve idadi mektepleri eğitim vermekteydi.
