Orhan DURMUŞ


Sanatta Fütürizm

Genelde Edebiyat alanında karşımıza çıkan gelecekçilik hakkında genel hatları ile bahsetmek isterim.


Fütürizm, İtalyan şair Filippo TomassoMarinetti tarafından20. yüzyılda başlatılan bir sanat akımıdır.

Kelime anlamı olarak “gelecekçilik” olarak Türkçeleştirilmiş, edebiyat alanında karşılığını bulan bu akım, sonralarda mimarlık, resim ve heykel dallarını da etkilemiştir. Dalgınlığı, durağanlığı reddeden, hareketi önüne koyan Marinetti, ilk etapta “elektrik” veya “dinamizm” gibi isimler düşünse de bu ilerici akımın ismini “fütürizm” koymakta karar kılmıştır.

Kısa zamanda pek çok sanatçı bu akıma katılmıştır. Bunlardan birkaç isim şöyledir:

  • Umberto Boccioni (1882- 1916)
  • Luigi Russolo (1885-1947) 
  • Carlo Cara (1881-1966) 
  • Giacomo Balla (1871-1958)
  • Gino Severini (1883-1966)
  • Mayakovski (1893-1930)

Fütürizmin Özellikleri

  • Şiirde vezni, kafiyeyi; sözdizimini sıfatı, zarfı, noktalamayı reddetmişlerdir.
  • Edebiyatta fiil, mastar hâlinde kullanılacaktır; çünkü yalnız mastar hâlindeki fiil, hayatın sürekliliğini duyurabilir.
  • Sıfat kalkacaktır; çünkü bu yolla çıplak kalan isim, asıl rengini koruyabilecektir. Zarf kalkacaktır; çünkü zarf, cümleye tedirgin edici bir ton birliği verir.
  • Resimde eşyayı parçalar. Sebebi, makinelerin bir andan bir başka âna geçişini göstermek içindir.
  • Hareketi ön plana alır. Durağan bir anı değil, hareketin kendisini resmeder. Bunu yaparken de dans eden bir kadını çizerken, vücut ve bacak hareketlerini boşluk içinde çizer. Gözün görmediği anları göstermeye çalışır.
  • Hıza ve dinamizme verdikleri önemden dolayı genelde uçan nesneleri, makinaları görünür kılan resimler ve mimari öğeler kullanırlar.

Fütürizmin Öncüleri

Fütürist resimde hareketli konular seçilmiş, fabrika, motor, son hızla giden otomobil, uçak, mekanik araçlar gibi temalar işlenmiştir. Fütüristler, Duchamp gibi kübist sanatçıların eserlerinden faydalanarak yeni yöntemler denemişlerdir.

Umberto Boccioni (1882- 1916)

 

Filippo TommasoMarinetti etrafında toplanan genç sanatçıların lideri konumundaki ressam ve heykeltıraş Umberto Boccioni'nin 1910 yılında kaleme aldığı "Fütürist Resim: Teknik Manifesto"da, genç Fütüristlerin evrensel bir dinamizm içinde tek bir anı resmetmek yerine, dinamik algının kendisinin görsel kılınabilmesinin peşinde oldukları dile getirilmiştir. 1910 yılında Marinetti ile tanışmasının ardından, 1912’de heykeltıraşlığa da başlayan Boccioni’nin en önemli fütürist eseri ‘elastiklik’tir. Ölümüne kadar şair, yazar, heykeltıraş ve ressamları çok etkilemiş olan Boccioni "Empresyonistler belirli bir ânı vermek için resim yaparlar ve o âna en yakın sonucu elde etmek için tablonun yaşamını ikincil seviyeye indirgerler. Oysa biz her bir ânı (zamanı, yeri, şekli, renk tonunu) sentezleriz ve resim için resim yaparız" diyerek fütürist resmi özetleyecektir. "İnsan Dinamizminin Sentezi" (1913) ve "Boşlukta İlerleyen Süreklilik Biçimleri" (1913) yapıtları, fütürist heykelciliğin başlıca örneklerindendir. Fütürizmin önde gelen sanatçısı, resim ve heykel manifestolarının yazarı Umberto Boccioni, Birinci Dünya Savaşı’na ,savaşın bir tür temizlik olduğunu düşündüğünden dahil olmuş ve savaş sırasında hayatını kaybetmiştir.

Giacomo Balla (1871-1958)

 

Balla, Fütürizmin baş ressamlarından olan Umberto Boccioni ile GinoSeverini’ne 1902 dolaylarında ışık, hareket gibi unsurların resimde nasıl kullanılacağını öğreten sanat eğitimcisi olarak tanınır. “Tasmalı köpeğin dinamizmi”, “Keman yayının ritimleri”, “Balkonda oynayan kız” gibi çarpıcı ve öncü eserler vermiştir. Birinci Dünya Savaşı sonlarında, fütürizm akımına yakın olduğunu düşündüğünden, Mussolini’ye destek vermiş, savaş sonrasında Fütürizmden uzaklaşıp Kübizme yönelmiş, 1 mart 1958’de Roma’da hayata gözlerini yummuştur.

 

Genel bir bakış açısı olarak; Tüm gelenekleri yıkma eğilimiyle yola çıkılmış bu sanat akımın İtalyan öncüleri Mussolini faşizmini kendine rehber edinmiş olduğundan, Fütürizm; Avrupa’da Faşist Parti'nin sanatı olarak ilân edilir. Bu sebepten ötürü de Avrupa sanatında önemini yitirmiştir. Mayakovski önderliğinde ortaya çıkan Rus Fütürizmi ise, avangard ve konstrüktivist sanat akımlarıyla bütünleşerek, daha politik ve özgün bir yol izleyecektir. Avrupa sanatı için kabul edilen zamanları, Fütürizmin Birinci Dünya Savaşı'na dek olan dönemidir. Avrupa'nın tanınmış sanat tarihçileri, bu genel kanıyı benimsemektedirler. Ressam ve heykeltıraşların yanında, mimar Santelia mimari projeleriyle uçan binalar tasarladı, ancak hiçbiri hayata geçmedi. Müzisyen BalillaPratella ve Luigi Russolo “Gürültüler Sanatı” adıyla ve kendi üretimleri olan müzik aletleriyle çalınan parçalar üretti, günlük hayatın ve sokağın sesini eserlerinde kullanarak Fütürist müzik yaratımlarıyla görüldü. Bütün bu düşünceler Marinetti’nin şiirde önerdiği edebi ve yazım kurallarından sıyrılmış ve mantıklı tümceler yerine “özgür sözcükler” kullanarak gerçekleşmesini istediği bir sanat kuramının yansımalarıydı. Marinetti, ilk olarak ortaya attığı bu akım için, Avrupa'nın birçok kentinde konferanslar vermiş, yüzyılı sarsan bir sanat anlayışı olmasına çabalamış olsa da ömrü kısa süreli olmuştur. Özellikle İtalya'da Fütürizm, Birinci Dünya Savaşı'yla birlikte son bulmuştur. Bu sonda, savaşın bir gereklilik, ileriye dönük bir adım ve hijyen olduğunu savunan Fütüristlerin bazılarının