Mahalle bir hayat alanı, küçüğü, büyüğü, dedesi ninesi, ebesi, hocası belli olan kültürel bir havza idi.
Habip Efendi Mahallesi Kumlu Derede Habip Efendi cami etrafında şekillenmişti. Özellikle 1923-1945 arası Küçük Maksut Efendinin vaazları halkı aydınlatmıştı. Lalapaşa Hamamı bu caminin batısında bulunuyor ve insanlara asırlarca hizmet veriyordu.
Hacı Cuma Mahallesine gelince şehrin en yüksek bölümünde yer alıyor ve Hacı Cuma Cami, Hacı Cuma Mezarlığı ve çeşmeleriyle asırlarca varlığını koruyordu.
Hasanibasri Mahallesi Palandöken dağından gelen suların şenlendirdiği ve 1856 yılında tarihe Gavurboğan Mahallesi diye adlarını yazdırmış dört mahalleden biriydi. Cumhuriyet kurulmadan 1918 yılında Hasanibasri ilk mektebi olarak açılan okulun kurulduğu mahallemizdi. Rabia Ana kümbeti de bu mahallemiz içinde bulunuyordu.
İbrahim Paşa Mahallesi şehrin merkezi konumunda idi. Kuzeyinde eski vali konağı batısında Cumhuriyet oteli Güneyinde Taşanbarlar güney batısında Jandarma kışlası bulunuyor doğusunda ise Cami Kebir mahallesi vardı. Merkezinde İbrahim Paşa Cami, medresesi, ilk mektep bulunuyordu. Son Osmanlı vezirlerinden Küçük Sait Paşa bu medresenin mezunuydu.
İstasyon Mahallesi 1939 Demiryolu Erzurum’a geldiğinde gar çevresinde kurulan şehrin aydınlık yüzünü temsil eden önceleri demiryolu personelinin yaşadığı bir mahallemizdi.
Karaköse mahallemiz dış kalenin batı tarafında Mumcu caddesinin doğusunda yer alıyordu. Karaköse cami çevresinde oluşan bir güzel mahallemizdi. Caminin güneyinde Gacıroğlu Medresesi uzun yıllar şehrin insanlarının eğitim aldığı merkezdi. Cumhuriyetin ilk yıllarında Dar’ul Huffaz yani hafız mektebi olarak hizmetini 1940lara kadar sürdürmüştü.
Kadana mahallesi bir zamanlar şehrin en önemli mahallelerinden biriydi. Kadana Cami etrafında yapılan evlerin oluşturduğu güzel bir mahallemizdi.
Kavak Mahallesi bir zamanlar şehrin zenginlerinin, belediye başkanının yaşadığı bir yerdi. Kavak Cami etrafında kurulmuştu. Şehirde kurulan ilk modern kooperatif evleride buradaydı. Topdağı caddesi önemliydi. Batısında Kayserilioğlu Mezarlığı bulunmaktayken daha sonra Borsa binası ve borsa kantarı burada inşa edilmişti.
Kırmacı mahallesi en geç kurulan mahallelerimizden biriydi. Ali Ravi İlkokulu, caddesi ile öne çıkan bir mekândı. Kırmacı Cami ve mezarlıklar mahallenin diğer bir özelliğiydi.
Köseömerağa Mahallesi gerçekten şehrin en kadim mahallerinden biriydi. Bir zamanlar hanlarıyla İki Göbek hamamıyla ve Köseömer Camisiyle önemli bir yerdi.
Kuloğlu Mahallesi adını Osmanlı zamanında özellikle ticaret yollarının güvenliğini sağlayan devlet görevlilerinin kurduğu bir mahalleydi. Doğusunda Müstahkem Mevki Komutanlık binası kuzeyinde Lalapaşa Cami ve Yakutiye Medresesi bulunuyorken güneyinde Kuloğlu Mescidi, Hamam ve Kâbe Mescidini içinde barındırıyordu.
Lalapaşa Mahallesi Lalapaşa cami ve çevresiydi. Sultaniye Medresesi, Lalapaşa Mektebi, Aliağa Medresesi, Yardım sevenler hamamı, İstanbul otel ve gazinosu, Sakarya otel ve gazinosunun yanında Karadeniz Havuzuyla uzun yıllar şehrin en mutena mahallesi olmuştu.
Mehdi Efendi Mahallesi kendine has özellikleri olan bir yerdi. Tebriz kapının güneyinde Leblebici yokuşunun etrafında, Sıvırcık camiyi içinde barındıran güzel mahallelerimizden biriydi.
Devam edecek