Orhan DURMUŞ


TERS PSİKOLOJİ


Bugüne kadar farkında olmadan herkesin yaptığı fakat ne olduğunu bilmediği bir durumdan bahsedeceğim.

 

            Yeğenlerimi, çocukları severken veya onlarla oynarken çocukların ne yapmalarını istiyorsam istediğim şeyin tam tersini söyleyerek yaptırıyorum. Mesela yeğenlerim beni öpmeleri için ne kadar çabalasam nafile ancak onlara ?sakın beni öpme? şeklinde bir cümle kurduğumda karşılığı kesinlikle bir öpücük oluyordu. Genelde çocuklara yetişkinler tarafından bilinçli veya bilinçsiz olarak uygulanan bu teknik aslında yetişkinlerde de işe yarayan ikna veya pazarlama tekniği olarak ta kullanılan bir teknikmiş?

 

?Onu muhtemelen sayısız kez yaptınız. Ve yaptığınızın farkında bile olmayabilirsiniz. Konumuz, ters psikoloji. Ters psikoloji basit bir kavramdır. Bir kişinin bir şeyi yapmasını istersiniz fakat kibarca sorsanız bile onu yapmayacağından neredeyse eminsinizdir. Bu nedenle gerçekte yapmasını istediğiniz şeyin tam tersini ondan isteyerek veya ona yapmasını söyleyerek onu istediğinizi yapması için oyuna getirmeye çalışırsınız. Örneğin, eşinize odanızı boyatmaya çalışıyorsunuz ama bunu başaramıyorsunuz. Dolayısıyla ona ?Boş ver, odayı ben hallederim. Zaten ben daha iyi boyuyorum? dersiniz. Bir bakarsınız ki eşiniz eline fırçayı almıştır.

 

Çoğu kişi ters psikolojiyi çocuklarla ilişkilendirir. Hangi ebeveyn, diyelim ki, saçını mora boyatmış ergen çocuğuna, saçını orijinal rengine hemen geri boyatacağı umuduyla, bu rengin ona çok yakıştığını söylememiştir? Fakat her yaştan insan ters psikolojinin etkilerine açıktır.

 

Los Angeles´ta çalışan lisanslı psikolog, terapist ve ilişki uzmanı Dr. Jeanette Raymond, ters psikolojinin çoğu zaman işe yaradığını, çünkü insanların bağımsızlığa ihtiyaç duyduğunu ifade ediyor. ?Bir şeyi, onu yapmanız için zorlanmanız, tehdit edilmeniz veya utandırılmanızdansa veya ilişkinizi kaybetmekten korktuğunuz için yapmaktansa, özgür iradenizle yaptığınızı düşünmek daha güçlendiricidir.?

 

Ters psikoloji psikoterapi alanında daha doğru bir ifadeyle paradoksal müdahale olarak adlandırılır. (Raymond ?ters psikoloji? teriminin medyanın icadı olduğunu ifade ediyor.) Paradoksal müdahalede, terapist danışanına üstesinden gelmeye çalıştığı bir davranışta bulunmasını söyler. Örneğin, bir danışan erteleme davranışını sona erdirmeye çalışıyorsa, danışmanı ona günde bir saati erteleyerek geçirmesini söyleyebilir. Arkasında yatan düşünce, bunun danışanın davranışa ve davranışın olası nedenlerine odaklanmasına yardımcı olacağı ve davranışın istemli bir hareket olduğunu ve dolayısıyla kontrol altına alınabileceğini görmesini sağlayacağıdır.

 

Bir profesyonel tarafından gerçekleştirilen paradoksal müdahalelerin etik olup olmadığına dair bazı endişeler bulunuyor. Kimi zaman bir danışanın sorunu bir korku ya da acı içerebilir, bu nedenle o danışandan o korkuyu veya acıyı yaratmaya çalışmasını istemek her zaman uygun bulunmaz.

 

Ters psikoloji kimleri etkiler?

 

Raymond, ters psikolojinin, ya da paradoksal müdahalenin, psikoterapide göreceli olarak yeni bir kavram olduğunu belirtiyor. Fakat ters psikoloji halk bilgisi olarak da değerlendirilebilir. Örneğin tarih boyunca ebeveynlere, hemen gidip işe yaramaz bir adama bağlanacağı korkusuyla, sevdiği ama asla olamayacak biriyle evlenmemesi konusunda çocuklarını uyarmamaları söylenmiştir. Peki, ters psikoloji herkeste ve her durumda etkili midir?

 

Uzmanlar bize ters psikolojinin kontrol etmeyi seven kişileri ? A tipi kişiler, asiler ve narsistik kişiler bunlardan bazıları ? etkilemesinin daha olası olduğunu söylüyor. (Anlaşır şekilde, daha pasif kişiler genellikle kendilerinden isteneni yapar, bu nedenle ters psikoloji onlar için gerekli değildir). Ters psikoloji ayrıca, koşulların sakin bir şekilde değerlendirildiği durumlardan ziyade, duygularına göre kararlar veren kişilerde daha etkili olmaya meyillidir [kaynak: Straker].

 

Fakat Raymond ters psikolojinin başarısının kişilik tipine, ilişkinin dinamiklerinden daha az bağlı olduğunu ileri sürüyor. ?Paradoks, bir kişinin bağımsızlık ve bireysellik için mücadele ettiği bir durumda, [o kişi] kendisine yapmamasını söylediğiniz şeyi yaparak direnmeye devam ettiğini hissettiği için, işe yarayabilir.?

 

Raymond, WikiLeaks sitesinin kurucusu Julian Assange´ı örnek olarak veriyor. ?O, kendisine ne kadar çok durması söylendiyse ve ABD gibi ülkeler tarafından ne kadar çok tehdit aldıysa, o kadar çok karşı koydu ve davasının kurbanı oldu? diye belirtiyor. ?Eğer ABD tarafından kendisine harika bir iş yaptığı ve yapmaya devam etmesi (paradoks) söylenseydi, muhtemelen bunda bu kadar kararlı olmazdı.?

 

Neyse ki çoğumuz hassas hükümet bilgilerinin açığa çıkarılmasını durdurmak için ters psikolojiye başvurup başvurmama konusuna kafa yormuyoruz. Hayır, çoğumuz onu daha ziyade iyicil gerekçelerle kullanıyoruz ve genellikle de çocuklar üzerinde ve aşkla ilgili mevzularda veya birazdan göreceğiniz üzere, iş ortamlarında.?