Türk sanatlarımızla alakalı bildiklerimi ve öğrendiklerimi sizlere aktarmaya çalışıyorum. Bu hafta öğrencilik dönemlerimde beni etkileyen bir şahsiyetten olan Matrakçı Nasuh ismi ile bilinen ama gerçek ismi Nasuh bin Karagöz bin Abdullah el-Bosnavî olan büyük usta hakkında önemli bilgiler vereceğim.
1480 ? 1564 yılları arasında yaşamış Matrakçı Nasuh lakabı ile bilinen Boşnak asıllı Osmanlı Minyatürcü, hattat, tarihçi, matematikçi ve matrakçı alanlarında eserler vermiş değerli bir sanat, bilim adamıdır.
?Sultan II. Beyazid döneminin sonlarında Enderun´ da eğitim gördüğü ve matematik alanında öğrenci yetiştirdiği bilinmektedir. Devrin ünlü şairi Saî´den dersler almıştır. Ünlü bir hattat olan Nasuh, divânî ve nesih yazı stillerinde değişiklikler yapmıştır. Divânî yazı stilinde, daha kapalı ve daha küçük yazılan harfleri daha büyük ve daha açık kaleme alarak kolayca yazılmasını ve okunmasını sağladı. Nesih yazı stilinde de harfleri daha irileştirdi ve harflerin şekilleri üzerinde değişikliklere gitti. Bu güncellemeler, Acem üslubunu Rumî üsluba dönüştürerek Osmanlı tarzını oluşturmak anlamına geliyordu. Divânî yazı stilinde önde gelen isimlerden birisi olmuştur.Sopalarla oynanan ve bir tür savaş oyunu olan Matrak adlı sporda ustalığından dolayı matrakçı lakabıyla anılmıştır. Değişik silahları kullanmaktaki ustalığı da bilinmekte olup bu konuda Tuhfetü´l-Guzât adlı bir kitap da yazmıştır. Matrakçı Nasuh´un minyatür-harita karışımı kendine has bir üslubu vardır. Eserlerinde yeryüzünün kuşbakışı görünümünü resmeder. Buna karşın şekilleri tepeden değil, sanki karşıdan görüyormuş gibi çizer. Bu resimlerde kuş ve tavşan gibi hayvanlar olsa da insanlar asla belirmez. Şehirlerdeki binalar tek tek seçilebilir. Geometri ve matematik alanındaki çalışmaları neticesinde uzunluk ölçülerini gösteren cetveller hazırlamıştır. I. Selim zamanında ona adadığı Cemâlü´l-Küttâb ve Kemalü´l- Hisâb kitaplarını yazmış, Napier´den elli sene öncesinde adıyla anılan çarpma metotlarını ve modern matematik öğretiminde öncü bir kitap kabul edilen bir referans olarak Enderun´da okutulmus, Napier gibi matematikçilere ilham kaynağı olmuştur.?
Birçok sefere orduyla beraber katıldığından çok yer gezmiş olması ve savaşlarda çizdiği minyatürler sayesinde bölgenin adeta haritasını çizmiştir. Eserleri tarih için kaynak teşkil etmiştir. Devlettin önemli kademelerinde görev yapmasına vesile olmuştur. Minyatürlerinde kuş bakışı ile çizilmiş ancak çizdiği yapılara kâğıda aktarırken sanki kuş bakışı değil de karşıdan bakıyormuş gibi çizmesi onun belirleyici özelliklerindendir. Eserlerinde insan figürüne yer vermemiştir. Gittiği seferlerde yüksekçe bir tepeye geçer şehri izler ve eskiz alır şehrin belirleyici özelliklerini kâğıda nakşederdi. Eserlerine bakan kişi oranın neresi olduğunu anlamasına yardımcı olan ipuçları olması eserlerinde sanatını konuşturduğunu gösterir. Bölgenin iklimsel, mimari özelliklerini eserlerinde görebilir, anlayabilirsiniz.
Yine Makratçı Nasuh matrak ya da matraki olarak bilinen sporunun mucididir. Bu spor kendisine makratçı olarak anılmasına sebep olmuştur. Savaş talim sanatı olan bu spor ordunun birebir mücadelede etkin olması için eğitimlerde kullanılmıştır. Askeri bir sporda diyebiliriz. 16. Yüzyılda Matrakçı Nasuh tarafından ilk kez kuralları ve standartları ile tam bir spor dalı haline getirildiğine dair bilgiler olmakla birlikte Matrakçı Nasuh´dan öncesinde bile bu sporun yine aynı kuralları ve standartları ile var olduğu ile ilgili kanıtlar vardır. Kılıç temsili sopalarla ve kalkan olarak kullanılan aletlerle oynanan bu spor kendini rakibin hamlelerinden koruyarak puan almak üzerine kurulu bir oyundur. Askerin her daim dinamik olması ve savaş anından soğumaması adına bu spor uzun süre yapılmıştır. 19. Yüzyılda Vaka-i Hayriye ile birlikte Osmanlı askeri düzeninde yapılan değişiklikler sonucu kılıç kullanmak ve bununla ilgili olan sporlar yasaklandığı için matrak unutulmuş fakat günümüzde bu spora ilgi yeniden başlamıştır.
Türk sanatına, sporuna ve bilimine kattığı değerler açısından Makrakçı Nasuh gerçek adı ile Nasuh bin Karagöz bin Abdullah el-Bosnavî unutulmaması gereken saygıyla ve rahmetle anılması gereken önemli şahsiyetlerdendir.
İyi haftalar dilerim?
