Şehir kültürdür. Mimaridir. Mahalledir. Masaldır, hikâyedir, efsanedir, mezardır. Sokaktır, caddedir, mescittir, medresedir ve camidir.
Erzurum bütün bunları bağrında taşıyan, sırtını Palandökenlere dayamış, Topdağı, Mescit Dağı, Dumlu Dağı, Gâvur dağı ile çevrilmiş bir Türk şehri, yurdu ve vatanıdır.
Tarihi hanlarıyla, hamamlarıyla, çeşmeleriyle, dereleriyle, velileri, delileri, âşıkları ile vatan, millet sevdalılarıyla mukim vatan parçasıdır.
Tarihi Firdevsoğlu kışlasının kuzeyinde Abdurrahman Ağa Mahallesi sırtını Top Dağına dayamış Abdurrahman Ağa camisiyle varlığını sürdürürken, Ali Paşa mahallesi bir zamanlar hanların, hamamların Ali Paşa Cami, çeşmesi, Komesli hanı ile asırlardır güler yüzlü insanlara mekân olmuştu.
Ayazpaşa Osmanlı döneminde yapılan ilk cami yani Ayaz Paşa Camisinin etrafında şekillenmiş çeşmeleri be iki katlı konaklarıyla yetiştirdiği değerli insanlarla özellikle 93 harbinde sabah ezanlarını okuyan ve Dadaşları tabyalara çağıran Abdullah efendiyle isim yapmıştı.
Bakırcı mahallesi Bakırcı Cami çevresinde kurulmuştu. Bakırcı medresesi, çeşmesi ve dönemin modern sayılabilecek ayakyolu(tuvalet) ile günümüze ulaşmıştı. Caferiye Mahallesi ünlü Cafer Efendi cami, Hamam ve Medresesiyle asırlarca varlığını sürdürmüştü. Hele Ayazpaşa hamamı yıkılıncaya kadar temizliğin mekânı olmuş, Kadın hamamı annelerin oğullarına gelin beğendiği yerdi. Kerem ile Aslıda bu mahallede yıllar sonra birbirini görmüştü.
Cami kebir mahallesi şehrin en eski mahallerinden biriydi. Çifte Minareler, Ulu Cami, Erzurum İdadisi, Ketencizadeye Cami, Ahmet Somunoğlu konağı eski Erzurum Valilik binası bu mahalleye değer üzerine değer katmıştı.
Cedit mahallesi Cedit Cami etrafında şekillenmiş nice güzel insanlara mekân olmuştu. Taşmağazalar batısında Kemhan Cami doğusunda idi. Çırçır mahallesine gelince ayrı bir özellik taşır ve Osmanlı döneminin son yüzyılında kurulmuş Çırçır cami etrafında şekillenmişti. Hele bir zamanlar delikanlılar arasında ki kavgalarla isim yapmıştı.
Dere mahallesine gelince şirin değirmenleriyle ünlü, Yazıcı, Çukur Çeşme ile isim yapmıştı. Dervişağa mahallesi ismiyle anıla caminin etrafında şekillenmişti. Emirşeyh mahallesi Emirşeyh cami ve haziresiyle Tebrizkapı civarında insanlara mekân olmuştu.
Eminkurbu mahallesi bir zamanlar gayri Müslim ahalisiyle, Amerikalı misyonerlerin açtıkları okullarla isim yapmıştı. Gazi ilkokulu, Gazi Sağlık ocağı ve güzel insanlarıyla hala varlığını sürdürmektedir.
Gez mahallesine gelince şehrin batısında yer almıştı. Değirmenleriyle, mezarlığıyla, tahta camisiyle hikâyeci Hafız Muğdad’ıyla tarihteki yerini almıştı. Batısında İstanbulkapı, Vali konağı, doğum evi, memur lojmanları ile renklenmişti.
Devam edecek.
